İstanbul, Roma, Bizans ve Osmanlı İmparatorlukları'na başkentlik yapmış, her biri kendi kültürünü ve tarihini bu kadim şehirde bırakmış önemli bir metropol. Bugün de şehrin semt isimleri, bu çok katmanlı tarihi mirası yansıtmakta. Tarihçi Zafer Bilgi, İstanbul’un semt ve sokak isimlerinin derin kökenlerini ve hikayelerini şöyle anlatıyor: “İstanbul’un semtleri ve sokakları, tarihin farklı dönemlerinden kesitler sunuyor. Bu isimlerin her biri, şehri anlamak isteyenler için birer ipucu.”
Semt İsimlerinin Kökeni ve Anlamı
İstanbul’un semtlerinin birçoğu, geçmişin izlerini taşıyan adlarla anılıyor. Örneğin, Taksim, Osmanlı döneminde suyun şehre dağıtıldığı bölgeyi işaret ediyor ve ismini buradaki suyun “taksim edilmesi” işleminden alıyor.
Nişantaşı, okçuların hedeflerini belirlemek için kullanılan taşlardan kaynaklanırken, Topkapı ise Fatih Sultan Mehmet’in İstanbul’u fethetmek için kullandığı büyük topun yerleştirildiği kapıdan adını alıyor.
Eminönü’nün adı, “deniz eminliği” kelimesinden türemiş ve burada bal, yağ ve un gibi temel gıda maddelerinin dağıtıldığı bir nokta bulunuyordu. Bunun yanı sıra Unkapanı, Yağkapanı ve Balkapanı gibi isimler de bu eski ticaret ilişkilerinin izlerini taşır. Tahtakale, bir kalenin altındaki yerleşim alanından adını alırken, Zeyrek semti, ince düşünceli Zeyrek Mehmed Efendi’nin medresesinin kurulduğu bölgeye aittir.
Karagümrük, kara kervanlarının gümrük işlemlerinin yapıldığı noktayı işaret ederken, Edirnekapı da Edirne’den gelen kervanların girdiği kapı olarak tarihe geçmiştir.
Tarihi Sokaklar ve Semtler
Tarihçi Zafer Bilgi, İstanbul’un sokak isimlerinde de tarihsel izler bulmanın mümkün olduğunu belirtiyor: “Sokak isimleri, şehrin tarihini okumak için birer anahtar gibidir. Örneğin, 'Yaşmak Sıyıran Sokak' dik bir yokuşu işaret eder. Bu sokak, halk arasında bazen 'merkep bağırtan, deve bağırtan' olarak da anılır çünkü dikliği nedeniyle zor geçilirdi. Ayrıca 'Horhor' semti, Kanuni Sultan Süleyman dönemine ait Horhor Çeşmesi’nden gelen su sesinden ismini alır.”
Bir diğer ilginç isim ise Kumkapı’dır; burada eski zamanlarda saray için inşaat kumları taşınırmış ve bu nedenle semt adını buradan almıştır. Çatladıkapı, büyük bir depremde çatlamış olan bir kapıyı, Taksim ise suyun paylaştırıldığı noktayı ifade eder.
Tarihi Anlamlarla İstanbul’a Yolculuk
Zafer Bilgi, semt isimlerinin şehri anlamanın bir yolu olduğunu vurguluyor: “Tarihe olan ilgisi olanlar, semt isimlerine kulak vererek bir yolculuğa çıkabilirler. Örneğin, 'Fatih' semti, İstanbul’u fetheden Fatih Sultan Mehmet’i anmak için verilmiştir. Her zaman onu hatırlatır. 'Gülhane' ise Topkapı Sarayı’na ait gül bahçesinden gelir. Bu semtlerin isimlerinde, İstanbul’un tarihi canlı bir şekilde yaşar.”
Nişantaşı’nın ismi, o dönemin okçuları tarafından kullanılan nişan taşlarından gelirken, Okmeydanı da eski okçuluk antrenmanlarının yapıldığı bir meydandı. Bugün bu isimler, geçmişin izlerini sürmek isteyenler için birer tarih dersine dönüşüyor.
