Geçen haftaki sayfamızda Karadeniz Bölgesindeki en büyük afet olan Of, Çaykara ve Sürmene havalisinde 1929 yılında meydana gelen sel ve heyelan afetinin yörede göçlere neden olduğunu belirtmiştik. Nitekim bu ilçelerde sel ve heyelan afetlerinden en çok etkilenen ilçemiz Çaykara ilçesidir. Bugün gerek Trabzon’un diğer ilçelerinde gerekse başka illerdeki Çaykaralı nüfusun bulunmasında Çaykara da meydana gelen afetlerin önemli bir payı vardır.
Ekilebilir arazinin kıt, heyelana ve çığlara müsait arazisinin fazla olması, yöre insanını doğdukları topraklardan kopartan en önemli faktör olmuştur. Bu hafta kadrajımızı “Nüfusu az ancak nüfuzu fazla olan” Çaykara ilçesinin göç tarihine bir parantez açalım istiyoruz. Çaykaralılar ne zaman göç etmeye başladılar, neden göç ediyorlar sorusuna cevap arayalım:
HAMSİKÖY’DEKİ ÇAYKARALILAR
Bu anlamda Çaykara ilçesinde afete bağlı ilk bulduğumuz göç 1929 senesidir.Nitekim geçen haftaki yazımızda detaylı anlatmaya çalıştığımız 1929 senesinde Of, Çaykara ve Sürmene ilçesinde etkili olan sel ve heyelan nedeniyle evsiz kalan veya hayatları tehlikeye maruz kalan felaketzedelerden 2.000 hanede 12.000 nüfus Maçka ve Bayburt’a sevk ve iskân edilmişlerdir. Bugün özellikle Hamsiköy’de bulunan Çaykara kökenli nüfusun sebebi bu afettir.
ERZİNCAN’DAKİ ÇAYKARALILAR
Başbakanlık Cumhuriyet Arşivinde rastladığımız 1935 tarihli bir belgede, 1929 yılındaki afette evleri yıkılan vatandaşlardan 32 evde 177 nüfusun Erzurum’a bağlı Tercan kazasının Pülk köyüne yerleştirildiğini anlıyoruz. Ancak göç eden bu 177 nüfusun tamamı mı Çaykara ilçesindendir bir malumat elde edemedik.
VAN’DAKİ ÇAYKARALILAR
1959-1960 yıllarında Çaykara ilçesinin Yaylaönü, Baltacılı, Yeşilalan ve Uzungöl köylerinde muhtelif heyelanlar meydana gelmiştir. Bölgenin dağınık ve arazisinin arızalı bir topoğrafya gösterip afetlere maruz bulunması ve arazi yapısından ötürü heyelanlara karşı tedbir alınmasının mümkün görülmemesi nedeniyle Bakanlıkça 1960’lı yıllarda bu toplulukların iç iskâna tabi tutulmaları tavsiye edilmiştir.
Bunun sonucunda 1967 yılında Çaykara’nın BaltacılıUzungöl bucağından 160 aile Van ili Özalp ilçesine bağlı Emek ve Dönerdere köylerine yerleştirilmişlerdir.
HATAY’DAKİ ÇAYKARALILAR
Çaykara ilçesine bağlı Kabataş, Ulucami ve Şahinkaya köylerinde meydana gelen sel ve heyelan afetinde evleri tamamen veya kısmen yıkılmak ve hasara uğramak suretiyle zarar görmüş olanlar aynı köyün hudutları dahilinde nakil yeri bulunamadığından dolayı, 408 aile iç iskâna tabi tutulmuş ve Hatay’ın Kırıkhan ilçesine iskân ettirilmiştir.
O günlerin şahitlerinden merhum gazeteci Ömer Güner bu göç olaylarını şöyle anlatmıştır:
“1959 yılında sel ve heyelan Çaykara ilçesinde can alınca birçok aile evsiz kaldı. Çaykara ilçesinin Şahinkaya, Kabataş ve Ulucami köylerinden 408 hane nakle tabi tutuldu. İlk kez devlet sel ve heyelana maruz kalan ailelere el uzatıyor, bu ailelere başka yerde ev ve arazi veriyordu. Ailelere üretici haline gelinceye kadar yardım ediyordu. Trabzon’da devlet eliyle göç Toprak ve İskân İşleri Genel Müdürlüğünce gerçekleştirildi. Önce Afet İşleri Genel Müdürlüğü uzmanları mahallinde inceleme yaparak hangi evlerin sel ve heyelan bölgesinde olduğunu saptadılar.
GÖKÇEADA’DAKİ ÇAYKARALILAR
Bir göç olayı da 1973 yılında Çanakkale’ye bağlı Gökçeada’ya yaşandı. Çaykara’ya bağlı Şahinkaya köyünden 61 aile Gökçeada’ya gittiler. Çaykara’nın Şahinkaya Mahallesi’nde meydana gelen heyelan sonrasında, alanda bulunan 61 hane Gökçeada’da inşa edilerek Şahinkaya adı verilen yerleşime nakledilmiştir. Göç ettirilen her bir aileye konut ve 45-65 dekar tarım alanı tahsis edilmiş, sosyal, ekonomik ve altyapı tesisleri inşa edilerek kullanıma sunulmuştur. Göç ettirilen halk, kendi gelirini elde edinceye kadar karşılıksız yardımlar devam etmiştir. Ek olarak her bir aileye 25 adet zeytin ağacı dağıtılmıştır.
PELİTLİ’DEKİ AFET EVLERİ
1985senesindeÇaykara İlçesi, Köknar köyünün Başkurt Mahallesi’nde kaya düşmesi afetine maruz kalan 26 hanenin Merkez ilçe Pelitli Mahallesi’ne nakledilmeleri kabul edilmiştir.
Yine aynı seneÇaykara ilçesi Ulucami köyü Karayemişli Mahallesi’nde heyelan afetine maruz kalan 5 hanenin, merkez ilçe Pelitli Mahallesi’ne nakledilmeleri kabul edilmiştir.
1986 tarihindeÇaykara ilçesi Şahinkaya köyünde meydana gelen heyelan afetinden 19 konut etkilenmiş, afetzedeler için köy sınırları içerisinde uygun yer bulunamadığından Trabzon Merkez ilçe sınırları içerisinde Pelitli Mahallesi Aşağı Mahalle mevkii yerleşim yeri olarak belirlenmiştir.
1987senesinde Çaykara ilçesi Yaylaönü köyünde yapıları çığ afetine aruz kalan 52 konutun Merkez İlçesi 2 Nolu Çömlekçi Mahallesi’ne nakledilmeleri kabul edilmiştir. Aynı sene Çaykara ilçesi, Karaçam köyü, Seyrantepe Mahallesinde meydana gelen çığ olayında etkilenen 29 konut Merkez İlçe Pelitli Mahallesi aşağı mahalle mevkiine yerleştirilmişlerdir.
Son olarak 1999Çaykara ilçesi Karaçam Beldesi çığ afetinden etkilenen 13 afetzede başka bir bölgeye yerleştirilmişlerdir.
YANLIŞ İSKÂN POLİTİKASI
Fakat o yıllarda Çaykara’da köylerden halkın alınarak Pelitli Mahallesi’ndeki apartman dairelerine yerleştirilmeleri dönemin basınında tenkide tabi tutulduğunu belirtelim.Nitekim yine gazeteci Ömer Güner Çaykara’da köylerinde üretici konumunda olan ailelerin Pelitli de tüketici haline getirildiğini savunmuştur. Güner, doğru iskan politikası olarak daha önceki yıllarda Van, Hatay ve Gökçeada’ya yapılan iskan politikasının köyden göç ettirilen halkın üretimden koparmayan uygulamalarının daha doğru olduğunu belirtmiştir.
Zira önceki göçler devlet eliyle yapılmıştır. Aileler otobüslerle, eşyaları ayrı kamyonlarla götürülmüştür. Kafilede bir doktor, bir hemşire-ebe ve bir de sağlık memuru bulundurulmuştur. Bu aileler köylerinden alınmış, yolda yiyecekleri yine devlet tarafından sağlanmıştır.
Köy İşleri Bakanlığına bağlı Toprak ve İskân Genel Müdürlüğünün gerçekleştirdiği bu göçlerin tam hedefine ulaşması için birçok çalışmalar yapılmıştır. Göç eden aileler üretici haline gelinceye kadar yedirilmiş, birçok ihtiyaçları devlet tarafından sağlanmıştır.1965 yılında Özalp ilçesinde kurulan Emek ve Dönerdere köylerine yerleştirilen aileler Van’ın peynir ve yağ piyasasını ele geçirmişlerdir. Kırıkhan’a giden ailelere konutları ile birlikte 15 dönüm verimli arazi de verilmiştir.
“Trabzon’un Pelitli köyüne yerleştirilen ve “Afet Evleri” olarak anılan büyük bir mahalledeki bu ailelerin durumları nedir diye soran usta gazeteci “Bunlar ekmeği fırından, peynirini, yağını, yumurtasını da bakkallardan sağlayan aileler arasına katılarak, üreticilikten tüketiciliğe geçmişlerdir” demiştir.
Hep söylüyoruz ya ”Üretimden koptuk, tüketim toplumu olduk” diye, demek ki devlet eliyle yapılan hataların bunda büyük bir payı vardır diyerek noktalayalım.
