Bu konuda yıllardır itirazları ile gündeme gelen yer bilimcilerden biri de Prof. Dr. Osman Bektaş. Bektaş, “Karadeniz tabanında deprem üretme riski olan bir fayın varlığını, bilim dünyası yirmi yıl önce ortaya koydu. Buna ilişkin deprem tehlike haritası da 2019 yılında Afad ve bilim kurulu ortak çalışmasıyla yapıldı. Cumhurbaşkanı da bunu onayladı. Buna rağmen, adımız felaket tellalına çıktı” diyor. Trabzon için hem deprem, hem de sonrasında oluşacak heyelan riskine dikkat çekiyor! Beşirli, Akyazı, Pelitli ve Boztepe’yi işaret ediyor. İşte Prof. Dr. Osman Bektaş’ın Taka Gazetesi’ne özel açıklamaları…
Karadeniz fayı nasıl bir fay?
Karadeniz fayı aktif bir fay yani deprem üretme potansiyeli olan bir fay. Fakat, bu fayın hareketi çok yavaş. Bir iki milimetre mertebesinde olduğu için hareketi kuzey Anadolu fayı gibi sık sık deprem üretmiyor. Dolayısıyla da gündeme gelmiyor. Mesela 1968 yılında Karadeniz fayı Bartın’ı yıktı. Yıkınca 1996 haritasında Bartın birinci derece deprem bölgesi oldu. Fakat yıkmadığı Trabzon, Rize, dördüncü derece deprem bölgesi oldu. Bu son derece yanlış bu yanlışlığı 23 senedir dile getirdim. Bartın ne ise Trabzon da odur diye. 1996’dan 2023 yılına kadar geçen süre içerisinde bu değişmedi.
Karadeniz fayı nereden geçiyor?
İstanbul açıklarından başlıyor, doğu da Batum’a oradan Kafkasya’ya kadar gidiyor. Yani Kuzey Anadolu Fayına paralel olarak denizden giden bir fay. 1968’de Bartın’ı yıktı Trabzon ve Rize’yi de yıkma ihtimali var. Bunun da ilk işareti 2012 yılında Trabzon’un Batum açıklarında Karadeniz fayı 5.6 büyüklüğünde deprem üretti. Depremin artçıları da Trabzon’a kadar geldi. Karadeniz fayı aktif bir fay. Bugüne kadar Trabzon’u Rize’yi yıkmadı diye, yıkmayacak anlamına gelmez.
1996’dan 2019’a kadar geçen 23 yıl içerisinde yeni yapılan harita bölgedeki deprem tehlikesini gösteriyor. Haritada Bartın da Trabzon da aynı renkte Rize de aynı renkte. Bartın da yaşanan Deprem Trabzon ve Rize de de yaşanabiliyor. Kuzey Anadolu Fayı sahile paralel gider, denizin içinde de aynı paralelde bir fay bulunur. En fazla on kilometre açıktan Bulgaristan’dan Kafkasya’ya uzanır.
MARAŞ DEPREMİNDEN SONRA ARTVİN’DE HEYELANLAR HAREKETE GEÇTİ
Olası bir deprem heyelan açısından nasıl bir risk oluşturur?
Trabzon’da 6.6 büyüklüğünde bir deprem olsa, heyelan sahaları olduğu gibi denize gider. Hem heyelan bölgesi hem de zemin sorunlu. Plaj kesimi ve dolgular depremi iki üç kat daha büyütür. Yıkım fazla olur. Depremin iki yıkıcı özelliği var birincisi şiddetli yer sarsıntısı, ikincisi dolaylı yani, var olan heyelanları tetikleme özelliği. Maraş depreminden sonra Artvin’de heyelanlar harekete geçti. Trabzon’a bakarsanız kuzey yamaçları bütünü ile heyelandır. Beşirli, Akyazı, Pelitli olduğu gibi heyelan sahasıdır. Faylı, kırıklı yapılar… Bu bölgede yüksek binalar yapılmış yerleşim fazla. Beşirli Akyazı heyelan riski yüzünden eskiden imara kaplıydı. Ama maalesef, popülist politika nedeniyle kontrolsüz bir biçimde imara açıldı. Boztepe Akyazı, Beşirli, yamaç, buralar heyelanlı parçalı kırıklı faylı. Bir sallantıda yamaçtaki bütün binalar olduğu gibi denize doğru kayar. MTA (Maden Tetkik Arama Enstitüsü) o bölgeleri heyelan bölgesi olarak haritalamış. Belediye tarafından imara kapatılan heyelan bölgeleri daha sonra gelen yönetim, buraları kontrolsüz bir şekilde imara açtı. Bu yamaçlarda tek katlı ev yaparsanız risk azdır, yani can ve mal kaybı. On katlı bina yaparsanız, hem kayma ihtimali hem de can ve mal kaybı daha fazla olur. Bir katlı evin toprağa yaptığı basınç ile on katlı evin yaptığı basınç aynı değil, çökme esasında. Yeni çıkan harita Bartın’ın deprem tehlikesini düşürdü, Trabzon’un iki kat artırdı. Rize’nin üç kat artırdı. 23 yıldır bugünkü deprem tehlikesi haritasına uymayan yapılaşma yaptık.
Trabzon’daki yapılar ne durumda?
Trabzon’un yapı stoku deprem açısından tehlikeye açıktır. Defalarca belediye başkanına çağrı yaptım. Yapı stokunu kontrol edin dedim. KTÜ İnşaat Bölümü, bu tür bir çalışma başlattı. Farabi Hastanesi çok eski bir bina. Biz bunu yıllardır defalarca söylememize rağmen, ciddiye alınmadı. Ne zaman ki Maraş depremi oldu buralar sallandı çalışmalar da başladı. Mesela ben Yomra’da oturuyorum Elazığ ve Maraş depreminde acayip bir şekilde sallandık.
Bu kadar etkileniyor olmamızın sebebi nedir?
Zeminden kaynaklanıyor. Zemin, ya dolgu ya da plaj. Akyazı Stadyumu dolgunun üzerinde, dolgu mevcut depremin etkisini üç dört kat artırır. Trabzon’da bazı binaların kolonları yıkıldı. Peki, Akyazı Stadyumunun temelleri kontrol edildi mi?
Sahil kesimindeki zemin nasıl bir risk oluşturur?
Sahildeki evlerimizin tabanında hem su hem kum var. Olası bir depremde suyu ve kumu çalkaladığınız zaman, kumlar gevşer. Dolayısıyla bina olduğu gibi aşağıya çöker. Buna sıvılaşma diyoruz. Bu bölgede zemin hem sıvılaşmaya müsait hem de dolgu alanları, gevşek olduğu için depremi büyütme etkisine sahip. Zemin ne kadar sıkı sağlam olursa deprem dalgaları oradan çabukça geçer. Ne kadar gevşek olursa orada oyalanır. Etkisi çok daha büyük olur. Altı büyüklüğünde bir deprem olduğundan çok daha fazla hissedilir. Rize Belediye Başkanı , Rize’nin üçte biri dolgu alanı üzerindedir evlerimiz çürümüştür, bir kamyon geçtiğinde evlerimiz yıkılabilir demişti. Şimdi Rize kentsel dönüşüme gidiyor.
Tsunami riski var mı?
Kıyı denize dik indiği için tsunami etkisi azdır. Düz olan yerlerde tsunami olabilir. Mesela Erzincan depreminin Karadeniz’de tsunami oluşturduğuna dair iddialar var. Karadeniz fayında olan bir deprem Kuzey Anadolu fayını, Kuzey Anadolu Fayında olan bir deprem de Karadeniz fayını tetikliyor.
HARİTA RESMİ GAZETEDE YAYINLANDI!
2019 yılında yayınlanan deprem tehlikesi haritası haklılığımızı ortaya çıkardı diyorsunuz. Bu harita referans alınıyor mu?
Kim yapmış bu haritayı? AFAD yapmış! Değişik üniversitelerden bir araya gelen kişilerden oluşan bir bilim kurulu tarafından harita yapılıyor. Cumhurbaşkanı da onaylıyor, resmi gazetede yayınlanıyor. Bu haritaya öncelikle yerel yöneticilerin uyması gerekiyor. Ancak bizim belediye başkan yardımcımız Atilla Ataman bu haritadan bihaber beyanat veriyor. Trabzon’da deprem olmaz diye. Devletin ortaya koyduğu bir harita var. Ne diyor? Bartın da yaşanan depremi sen de yaşayabilirsin. 6.6 büyüklüğü sağlam zemin için geçerli. Sağlam olmayan bir zeminde depremin büyüklüğü 7 olabilir hazır ol diyor.
Maraş’taki 7.7’lik depremin 480 milyon tonluk bir bombanın patlamasına eşdeğer bir etki yarattığı söyleniyor. 6.6’ lık bir depremin etkisi ne olur?
6.6 büyüklüğünde bir depremin enerji olarak karşılığı Hiroşima’ya atılan bir atom bombası kadar olur diye düşünüyorum. Bu yerin yaklaşık on kilometre altındaki bir etki.
Tüm bu konuştuklarımızdan hareketle Trabzon da insanımızın yaşadıkları binalarda can güvenliği var mı?
Bugüne kadar burası deprem bölgesi değildir algısı ile gelişigüzel yapılaşma ve şehirleşme yapıldı. Beşirli’de yaşayan insanlar depremden etkilendiler. Beşirlinin en önemli sorunu yer altı suyu. Bu su sürekli binalardaki demirleri çürütüyor. İnşaat bölümü bunu söylüyor. Sürekli binaların taşıma gücünün kontrol edilmesi lazım. Beşirli’nin kuzey kısımları dolgu, Yamaçları heyelan sahasıdır. Transit yolun geçtiği yer dolgudur. Sahil yolumuz bütünüyle dolgudur. Sahil yolumuz iki tehlike altında. Birincisi erozyon, zaman zaman çökmeler oluyor. İkincisi, olabilecek olan bir depremde o yollar da çökebilir. Yollar çökerse yardım da gelemez.
Havaalanı da aynı şekilde değil mi?
Evet. Rize, zaten dolgu alanı üzerinde. Dokuz yüz yataklı hastanemiz, kırk bin kişilik stadyumumuz var dolgu alanı üzerinde. Bunlar riskli, özel koruma gerektiren alanlar. En büyük tehlike 23 yıldır yapılaşmanın, deprem riski olmadığı anlayışı ile yapılmasıdır. Bugün ki, yapıların çoğu deprem tehlikesine açıktır. En büyük sorun, çıkarılan deprem yasa ve yönetmeliklerine uyulmuyor! Kim uymuyor buna? Mühendise zemin etüdü yaptırıyorsunuz. Yetki veriyorsunuz ama sorumluluk yok. Beş yüz liraya jeolog ve jeofizikçi zemin etüdü yapıyor. Onaylayan ise belediye. Onun da bir sorumluluğu yok. Yapan inşaat mühendis ve müteahhit, onun da bir sorumluluğu yok. Dolayısıyla sorumlu olmayınca böyle oluyor. Mevcut yönetmeliğimiz bize fazlasıyla yeterli. İş ki uygulansın. Devletin resmi haritasına rağmen burada deprem olmaz deniliyor. Bilim adamına inanılmıyor. Türkiye’nin yüzde doksanı deprem bölgesi.
Neziha Çakıroğlu
