Gaslighting 2022 yılında Amerika’da yılın kelimesi seçilmiştir. Daha önce hiç kendinizi sorguladığınız, kendinizden şüphe ettiğiniz durumlar oldu mu ?
Değerli okurlar bu yazımda ‘gaslighting’ kavramından bahsedeceğim. Kendini sorgulama hali zaman zaman insanın kendi içinde yaşadığı ufak tefek çatışmalarda olabilirken burada ele alacağımız sorgulama hali ise başkası tarafından böyle hissettirilme durumu. Kavram olarak 21. yy. da karşımıza çıkıyor olması bunun pek çok insan tarafından yaşandığını göstermektedir.
Bu durum bir kontrol tekniğidir. Kişinin bilinçli yada bilinçsiz olarak karşısındakinin davranışlarını veya algısını belli stratejiler kullanarak yanıltmayı, değiştirmeyi hedefleyen sosyal bir etki türü olarak tanımlanıyor. İçerisinde manipülasyonlar bulunmaktadır. Nevrotik tarzda uç noktalarda karşı tarafa deneyimler yaşattığını görürüz.
Biraz kavramı tanıyalım. İlk olarak 1938 yılında bir oyun yazarı tarafından bulunmuştur. Muhtemelen yazar kelimenin 21. yy da bu kadar patlayacağını düşünmüyor.
Gaslighting 2022 yılında Amerika’da yılın kelimesi seçilmiştir. 1938 yılından beri var olan bir kavramın bu yüzyılda daha çok ilgi gördüğü sonucuna varıyoruz. Terim neredeyse 100 senelik ama bu konsept günümüzde çok daha yaygın bir hale geldi.
Bu durumun bu kadar kavramlaşıp popüler hale gelmesinin sebebi hepimizin aslında hayatımızın ayrılmaz bir parçası karşı taraf tarafından sindirilmek, yok sayılmak, sosyal hayattan koparılmak noktalarının normalden çıkarıp anormal olduğunu fark ederek kavramlaştırıp bunun üzerine giderek tespit edip onu yenmeye çalışıyoruz. Aslında bu yüzyılın en büyük değişimlerinden biri de budur.
İnsanların yüzyıllardır normal kabul ettiği şeylerin normal olmadığını fark edip bunların üzerine gitmek. Gaslighting türkçe karşılığı ise ‘sanıya zorlamak’ olarak literatüre geçmiştir.
Kelimenin ilk çıktığı yıllardan bugüne kadar kullanım alanının da değiştiğini görmekteyiz. Öncesinde 20. yy. da kelime ilk çıktığı zamanlarda psikolojik manipülasyona atıfta bulunan bir terimken şu an da kişisel ve politik bağlamlarda insanları yanıltmak için kullanılan kanallar ve teknolojilerdeki büyük artış olarak da kullanılmaktadır. İnsan ilişkilerinden çok daha kapsamlı bir hale gelmiştir.
İnsanı psikolojik olarak sabote etmek bir insana yapılabilecek en büyük kötülüklerden biridir. 1938 yılında Patrick Hamilton isimli bir yazar Gas Light adında bir oyun yazmıştır. Bu oyunda aslında tamamen kavrama anlamını veren bir olay örgüsü bulunmaktadır. Oyun örgüsü şu şekilde Bella ve Jack adında bir çift var. Çift o yıllarda aynı evde yaşıyorlar ev gaz lambasıyla aydınlanıyor. Jack her akşam yatmadan önce gaz lambasının ışığını azar azar kısıyor bunun sebebi eşi Bella’nın kendinden şüphe etmesini sağlamak. Işığın gittikçe loş hale geldiğini fark ediyor Bella. Bir gün Jack’e ışığın loş olduğunu söylüyor. Jack’e ışığı kısıp kısıldığını da soruyor aslında bir noktada ama Jack o kadar büyük bir tepki veriyor ki.. Bella’nın saçmaladığını, gözlerinin bozulduğunu ve yaşlandığını söyleyerek ona inanılmaz büyük bir tepkiyle tersliyor. Bir süre bu durum bilinçli olarak Jack tarafından tekrarlanıyor. Sen yaşlanıyorsun, sen abartıyorsun hiçbir kısılma yok derken aynı zamanda her gün gaz lambasının ışığını kısmaya devam ediyor. Bella bir süre sonra bu durumdan yılıyor yargılanmak ve yanlışlanmaktan çekindiği için ışığın loş olduğunu ve aydınlatılmasını istediğini söylemekten çekiniyor. Böylece Bella gözlerinin bozulduğunu ve yorgun olduğunu da bir süre sonra kabul etmeye başlıyor. Jack amacına ulaşarak Bella’yı artık kendi fikirlerini rahatça ifade edemeyen, yorum yapmaktan kaçınan, kendi gözlem ve düşünceleri olmayan bir insan haline getiriyor. Oyunun geri planında ise Jack Bella’nın teyzesini öldürüyor. Bella’yı da büyük bir tehdit olarak gördüğü için onu sindirmek amacıyla böyle bir şey yapıyor.
Gaslighting vakaları üzerinde yapılan bir araştırma durumun aslında bir süreç olduğunu ortaya koyuyor. Baskın olma ve manipüle etme amacında olan birey ilk olarak birlikteliklerinin harika olduğu algısı yaratıyor.Hayran olma safhasında yürütüyor ilişkiyi bir sonraki evre değersizleştirme evresi.Hayranlık duyulan birey sorununu ideal olmayan ve hiçbir şey beceremeyen bir kişiye evriltiyor, olaylar üzerinden .Son safha maruz bırakma burada maruz kalan kişi terk edilerek yeni arayışlar içerisine giriliyor.
Merak ettikleriniz için [email protected] adresinden benimle iletişime geçebilirsiniz.
