Muvakkithaneler Müslümanlar için çok önemli yerlerdir. Zira inancımız gereği namaz, oruç ve hac gibi ibadetler hep bir vakte bağlanmıştır. Bu nedenle Müslümanlar, güneşin ve ayın günlük, aylık ve yıllık hareketlerini takip etmek zorunda kalmışlardır.  Zamanla vakit tayininin daha hassas yapılması için “muvakkit” adı verilen özel uzmanlar bu işe soyunmuşlardır.

Onların daha rahat çalışabilmesi için genellikle camilerin yanında muvakkithaneler inşa edilmiştir. Böylece hemen her İslam beldesinde bir muvakkithane yapılmıştır.  

Günümüzde teknolojinin ilerlemesiyle güneş ve ayın hareketleri bilimsel yöntemlerle takip edilip imsakiyeler ve namaz vakitlerini bildiren takvimler hazırlanmaktadır. Geçmişte bu gibi işler muvakkithanelerde yapılırdı.

Söz konusu muvakkithanelerden birisi bugün dahi Trabzon’da varlığını devam ettirmektedir. Ortahisar’da Büyük Fatih Cami’nin kuzeyinde yer alan muvakkithane, günümüzde kütüphane olarak kullanılmaktadır.

Fakat şehrimizdeki diğer muvakkithane ise bu kadar şanslı değildi. Zira Çarşı Cami’nin hemen yanında yer alan Çarşı Cami Muvakkithanesi, günümüze kadar hayatta kalamamıştır.

Kesin tarihi bilinmemekle birlikte 1848 yılında Sultan Abdülmecit tarafından inşa ettirilen (bazı kaynaklarda 1848’den önce de burada muvakkithane olduğu belirtilir) bu muvakkithanede çalışan muvakkitler yıllarca Trabzon’da namaz saatlerinin ve diğer muayyen vakitlerin tespiti görevini yerini getirmişlerdir.

Çarşı Cami Muvakkithanesi, Birinci Dünya Savaşı’nda Trabzon’un Ruslar tarafından işgal edilmesi üzerine adeta yağmalanmıştır. Gerçi Ruslar o günlerde hemen her kutsal mekâna aynı şekilde yaklaşmışlardı. Mesela Hatuniye Cami ve külliyesini tahrip eden Ruslar, değerli eşya bulurum ümidiyle her yeri talan etmişti.

Rus askerleri, “belki değerli bir şeyler buluruz” düşüncesiyle Çarşı Cami Muvakkithanesini de tahrip etmişlerdir. Muvakkithanenin başına gelenleri, işgal sonrasında Trabzon’da yayınlanan bir gazete haberinden anlıyoruz. Yaptığımız araştırmalar sırasında 1922 tarihinde Trabzon’da yayın yapan İstikbal Gazetesi’nde Çarşı Cami Muvakkithanesi ile ilgili olarak ilginç bir haberin olduğunu tespit ettik.

Söz konusu haberde verilen bilgilere göre işgal yıllarında Rus askerleri muvakkithaneye girerek içinde değerli ne var ne yok tahrip etmişti. Haberde ifade edildiğine göre Ruslar, muvakkithanenin içinde bulunan kıymetli saatleri de çalmıştı.

İşgalin ardından Trabzon’un hemen her yerinde yaraların sarılması için çalışmalar yapılmıştır. Bu kapsamda Çarşı Cami Mahallesi ve burada yaşayan bir takım varlıklı hayırseverler kendi aralarında para toplayarak muvakkithaneye yeni bir saat almışlardı. Böylece muvakkithane tekrar faaliyete geçirilmişti. Tüm bunların organizasyonunu ise Çarşı Mahallesi Muhtarı Ahmet Kemal Efendi yapmıştı.

1922’de mahalle halkı tarafından tekrar canlandırılan muvakkithane, Çarşı Mahallesi’nde bulunan mağazaların genişleme ihtiyacı veya ilerleyen imkânlar sayesinde muvakkithanelere olan ihtiyacın azalması gibi nedenlerden dolayı yıkılıp yok edilmiştir.

Oysa bu tarihi mekân, yıkılacağı yerde korunup, müze haline getirilebilirdi. Böylece burada bulunan tarihi malzemeler sayesinde zaman kavramının tespitinin geçirdiği evreler günümüz gençlerine kolaylıkla aktarılabilir, Trabzon’da yaşayanların geçmişleri ile sağlam bağlar kurmaları temin edilebilirdi.